देशमा छोरा चार, बिगारे घरबार

प्रस्तावना

नेपाल, प्राकृतिक र सांस्कृतिक विविधतामा धनी राष्ट्र, आज सामाजिक, प्रशासनिक र नैतिक संकटको भूमरीमा फसेको छ। एउटा लोकप्रिय व्यंग्यात्मक अभिव्यक्तिमा भनिन्छ—हाम्रो मुलुकका चार छोराहरू छन्: सदाचार, सिस्टाचार, अत्याचार, र भ्रष्टाचार। तर तीमध्ये सदाचार रोइरहेको, सिस्टाचार सुतिरहेको, अत्याचार बलवान, र भ्रस्टाचार महान बनेको छ। यो कथात्मक शैलीले नेपालको वर्तमान अवस्थाको गहिरो चित्रण गर्छ।

१. सदाचार – रोइरहेको छ

सदाचार अर्थात् सत्यनिष्ठा, इमानदारी, नैतिकता र मानवता — कुनै पनि सभ्य समाजको मेरुदण्ड हो। तर आज सदाचार समाजमा हास्यास्पद र कमजोरको पर्यायजस्तो ठानिन्छ।

सच्चा र इमानदार मानिसहरू उपेक्षित छन्, अवसरबाट बञ्चित छन्। “सिधा मान्छे सीधै घाटे” भन्ने भनाइ लोकप्रिय छ।

पुरानो पुस्तामा गर्वका साथ पालना गरिने सदाचार आजको पुस्तामा असफलताको कारण मानिन्छ। जब सदाचार रोइरहेको हुन्छ, तब नै समाजको आत्मा पनि रोइरहेको हुन्छ।

२. शिष्टाचार – सुतिरहेको छ

शिष्टाचार भनेको कानुनी शासन, व्यवस्थाको चुस्तता, सेवा प्रवाहको पारदर्शिता र जवाफदेहिताको प्रतीक हो।

नेपालमा भने यिनै संरचनाहरू सुस्त, अकर्मण्य र पहुँचको दास बनेका छन्। न्याय प्रणाली ढिलो, स्वास्थ्य सेवा महँगो र असमान, शिक्षा प्रणाली गुणस्तरहीन, र प्रशासनिक सेवा भ्रष्टाचारले ग्रसित छन्।
“निमुखाहरूका लागि प्रणाली छैन, पहुँचवालाका लागि प्रणाली नै प्रणाली हो” भन्ने अनुभूति दिनानुदिन गहिरिँदो छ। जब सिस्टाचार सुत्छ, समाजको मेरुदण्ड चर्किन थाल्छ।

३. अत्याचार – बलवान छ

शक्ति र हैसियतको दुरुपयोग, कमजोरको शोषण र असमान व्यवहार आजको यथार्थ हो। समाजमा अन्याय बलियो हुँदै गएको छ।
दलित, महिला, जनजाति, मधेसी, विपन्न वर्गहरू भेदभाव र दमनको शिकार भइरहेका छन्। आवाज उठाउनेहरूलाई दबाइन्छ, प्रश्न गर्नेहरूलाई दोषी ठहरिन्छ।

अत्याचारको बलियो उपस्थिति तब देखिन्छ जब पीडित अदालतमा पुग्न सक्दैन, र पीडक संसदमा पुग्छ। समाजमा जब सदाचार रोइरहन्छ र सिस्टाचार निदाउँछ, अत्याचारले उचाइमा पुग्ने मौका पाउँछ।

४. भ्रष्टाचार – महान छ

नेपालमा भ्रष्टाचार अब ‘नयाँ सामान्य’ जस्तै भएको छ। राजनीति, प्रशासन, शिक्षा, स्वास्थ्य, न्याय सबै क्षेत्रमा यसको गहिरो प्रभाव देखिन्छ।

घूस बिना सेवा सम्भव छैन, प्रभाव बिना न्याय सम्भव छैन। भ्रष्टाचारीहरू सम्मानित छन्, पुरस्कृत छन्। सच्चा र सिद्धान्तनिष्ठ व्यक्तिहरू व्यवस्थाबाट निष्कासित छन्।

नेपाल ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको सूचकांकअनुसार पनि नेपाल अझै गम्भीर भ्रष्टाचार समस्यामा अल्झिएको छ।

समाधानको बाटो: हामी सबैको भूमिका

चार छोराहरूको यो विकृत स्थितिलाई सुधार्न हामी सबैले निम्न कदमहरू लिनु आवश्यक छ:

१. सदाचारको पुनर्जागरण

शिक्षा र संस्कारमार्फत नैतिक मूल्यको पुनर्स्थापना

इमानदार र निष्ठावान व्यक्तिलाई सामाजिक, राजनीतिक पहिचान दिनु

२. शिष्टाचार ब्युँझाउने

कानुनी, प्रशासनिक सुधार र नीति कार्यान्वयनमा कठोरता

जनमुखी सेवा र नागरिक अनुगमन प्रणालीको सुदृढीकरण

३. अत्याचारविरुद्ध संघर्ष

मानव अधिकारको रक्षा

कमजोर वर्गका पक्षमा प्रभावकारी नीतिको निर्माण र कार्यान्वयन

४. भ्रष्टाचार उन्मूलन

पारदर्शिता प्रवर्द्धन गर्ने सूचना प्रविधिको प्रयोग

अख्तियार र नियमन संस्थालाई स्वतन्त्र, सक्षम र जवाफदेही बनाउने

निष्कर्ष

‘चार छोराहरूको मुलुक’ भन्ने यो व्यंग्यीय वाक्यले नेपाली समाजको कटु यथार्थलाई प्रस्टसँग झल्काउँछ। यो केवल आलोचना होइन, चेतना जगाउने कलात्मक प्रस्तुति हो।

हामीले सदाचारलाई रोदनबाट जोगाउनु छ, शिष्टाचारलाई निद्राबाट ब्युँझाउनु छ, अत्याचारलाई तह लगाउनु छ, र भ्रस्टाचारलाई विस्थापित गर्नुपर्छ।

यो सम्भव छ, जब हामी नागरिक सचेत हुन्छौं, व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउँछौं र नेतृत्व जवाफदेही बनाउँछौं। परिवर्तन हामी आफैँबाट सुरु हुन्छ। त्यसैले, आउनुहोस्—हामी एकजुट भएर सशक्त, न्याययुक्त र समुन्नत नेपाल निर्माणतर्फ अगाडि बढौं।