धम्बोझी, कात्तिक ३ । चिडिमारहरुलाई सरकारले लोपोन्मुख दलितको सूचीमा सूचीकृत गरेको छ । उनीहरुले आफूलाई जनजाति भएको दाबी गर्दै आएका छन् । अहिले उनीहरु दलितको सूचीबाट हटाउन सम्बद्ध सरोकारवालासँग माग गरिरहेका छन् ।
साठी वर्षीय अगुवा हौसीराज चिडिमारले गैरसरकारी र अन्तरराष्ट्रिय संस्थाको आडमा आफूलाई दलितको सूचीमा राखिएको भन्दै उनले बताए । नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका–१२ मा चिडिमारको बाक्लो बस्ती छ । चरा मारेर जीविकोपार्जन गर्ने बाँकेमा मात्र रहेको लोपोन्मुख सीमान्तकृत समुदाय आफ्नै पहिचानका लागि सङ्र्घषरत छन् ।
“हामी दलित होइनौँ, जनजाति हौँ” “हाम्रो पहिचान नै हरायो”, सबैभन्दा ठूलो पहिचान भएको भन्दै चिडिमार समुदायका युवायुवती, बूढापाका सबै यसै विषयमा केन्द्रित भएका छन् । बाँकेको नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका–१२ मा चिडिमार समुदायको बाक्लो बसोबास छ ।
जानकी गाउँपालिकाको करमोहना गाउँमा दुई/चार घर मात्र चिडिमारका छन् । जिल्लामा करीब एक हजार २०० को सङ्ख्यामा चिडिमार छन् । गएको निर्वाचनमा ३६६ ले भोट गर्ने अधिकार पाएका थिए ।
झण्डै चार दशकअघि चरा मारेर जीविकोपार्जन गर्दै आएको यो समुदायमा अहिले धेरै परिवर्तन आइसकेको छ । सोचेजस्तो परिवर्तन अझै हुन नसकेको यस समुदायका अगुवाहरु बताउँछन् । पिछडिएको समुदाय भएकाले यहाँ शिक्षाको समेत अझै अभाव छ । यहाँका बालबालिका केही समयदेखि मात्र नियमित विद्यालय जान थालेको वडा नं १२ का अध्यक्ष बुद्धिसागर सुवेदीले बताए ।
पछिल्लो समय चरा मार्न सरकारले नै प्रतिबन्ध लगाएपछि व्यापार, व्यवसायदेखि मजदुरीका काम उनीहरुले गर्दै आएको रामु चिडिमारले बताए । “चरा मार्ने पेशा मार्न प्रतिबन्ध लगाएपछि अहिले आएर खेतीपाती, मजदुरी, रिक्सा चलाउने, गाडी, रिक्सा मर्मत गर्ने काम गर्छन् ।
चिडिमार जातको शुरुआत भएको विषयमा उनले आफ्नो अनुभव यसरी सुनाए । “त्यतिबेला मैले हजुरबुबासँग अरुले खेत जोत्ने आफूहरुले किन यो काम नगरेको भनेर प्रश्न गरे । हजुरबुबाले आफूहरुलाई एक जनाले दुःख दिएकाले हलो जोत्न नसकेको बताए ।
राणा शासकहरुले चरा मार्न पठाउने गरेका युवाहरुको जात चिडिमार राखिदिएको उनीहरुको भनाइ छ । त्यो समयमा १०० को सङ्ख्या हँुदा १० जनाले मात्र नागरिकता बनाउँथे । उनीहरुका नागरिकतामा चिडिमार भनेर राणाहरुले नै लेखिदिए । अहिले पनि सबैको नागरिकता छैन ।
त्यतिबेला राम नेपाल भन्ने संस्थाले कपडा दिने, पढाउने, उपचार खर्च दिन्थे तर अहिले दलितको नाम लेखाइदिएकोमा चित्त दुखेको रामु चिडिमारको गुनासो छ । उनि भन्छन ‘‘विकासका लागि होला भनेको स्वार्थका लागि गरेको सहयोग रहेछ । हामी अशिक्षित छौँ । जनचेतनाको कमी छ । यसको फाइदा अरुले उठाइरहेका छन् । त्यसैले हामीलाई शिक्षा चाहिएको र पहिचान चाहिएको छ ।’’
अगुवाहरुले भत्ता पाउने लोभमा दलितको सूचीमा समावेश गरेको बताउँदै उनले भने ‘‘बरु भत्ता बन्द गराउन हामी तयार छौँ तर हाम्रो पहिचान जनजाति हुनुपर्छ । यो हाम्रो माग हो । वडा, प्रदेश या सङ्घले लोपोन्मुख दलितमा राखेको यो जातिलाई लोपोन्मुख जनजातिमा राख्न पहल थाल्नुपर्छ ।”
विसं २०६६ मा यो समुदायको विकासका लागि विष्णु चिडिमारको अध्यक्षतामा चिडिमार समाज गठन भएको थियो । त्यो समयमा तीन जनाको नागरिकतामा चिडिमार लेखेर चिडिमार जात लेख्न शुरु गरिएको हो । त्यो समयमा दलित हो भनिएन । अहिले चिडिमार भनेर हेप्ने गरेकामा दुःख लाग्ने उनले बताए । आफूहरु दलित नभएको र राउटेजस्तै लोपोन्मुख भएकाले जनजाति पहिचान दिनुपर्ने अध्यक्ष विष्णुको माग छ ।
स्थानीय एकादशी चिडिमार अहिले घरमा गृहिणीको मात्रै काम गर्छन । उनलाई पुर्खाको काम चरा मार्न पनि आउँदैन । उनिहरु अरुको खेतीपातीको काम गरेर जीविका निर्वाह गरिरहेका छन । उनका श्रीमान् चन्द्ररामले मिस्त्रीको काम गर्छन । यसै कामबाट अहिले उनका छोरी १२ कक्षा पढ्दैछिन् ।
अहिले वडा कार्यालयले महिलाहरु हिंसामा परेको भन्दै मदिरा नियन्त्रण अभियान थालेको छ । त्यसको विकल्पमा महिलालाई सिलाइकटाइ, सानोतिनो व्यापारका लागि सहयोगका कार्यक्रम अगाडि ल्याएको वडाध्यक्ष सुवेदीले बताए। उनले शिक्षाका कारण यो समुदायमा समस्या रहेको बताउँदै शिक्षालाई प्राथमिकतामा राखिएको बताए ।
अहिले वडा कार्यालयमा यसै टोलबाट वडा सदस्यका रुपमा चन्दा चिडिमार निर्वाचित भएकि छन । आफ्नो समुदायबाट प्रतिनिधित्व भएकाले उनिहरुका लागि विभिन्न योजना बनाइरहेको उनले बताए ।
कतिपय युवाहरुले विभिन्न व्यवसाय गरेर प्रगति गरिरहेका भएपनि अझै केही युवा अझै पनि बिहानदेखि साँझसम्म रक्सी खाएर घरमै हल्लिने गरेको स्थानीयवासी खुसी चिडिमारको भनाइ छ । विस्तारै चिडिमार समुदायका युवाले उच्च शिक्षा पनि अध्ययन गर्न थालेका छन् । छोरीहरुको सानैमा विवाह गरिदिने गरेका कारण चिडिमारका छोरीले धेरै पढ्न पाएका छैनन् ।
यता वडा नं १२ को कार्यालयले जनजातिमा सूचीकृत गर्नका लागि स्थानीयवासीको हस्ताक्षर सङ्कलन आवश्यक रहेको बताएको छ । वडाध्यक्ष सुवेदीले हस्ताक्षर सङ्कलन गरेर वडामा आए यसका लागि आफूले पहल थाल्ने प्रतिबद्धता जनाए ।
